Οι επιστήμονες υποψιάστηκαν πως η αρχική μετακίνηση του ιού στον άνθρωπο ίσως είχε συμβεί στην Χονδρική Αγορά Θαλασσινών Χουανάν στη Γουχάν, γιατί πολλοί από τους πρώτους καταγεγραμμένους ασθενείς βρίσκονταν εκεί ως πωλητές ή ως επισκέπτες. Ωστόσο, η εικόνα ήταν συγκεχυμένη. Η Γουχάν είναι γνωστή ως "υγρή αγορά" επειδή, όπως σε πολλές άλλες αγορές ανά τον κόσμο, μπορεί κάποιος να αγοράσει φρέσκα προϊόντα, ψάρια, κρέας και ζωντανά ζώα, μερικές φορές ακόμα και ζώα της άγριας πανίδας (όπως σκαντζόχοιρους, ασβούς, φίδια και τρυγόνια). Κάποια από αυτά τα ζώα σφάζονται επί τόπου. Σε αντίθεση με τα πεντακάθαρα σούπερ μάρκετ, τα δάπεδα σε τέτοια μέρη καταβρέχονται συχνά κατά τη διάρκεια της μέρας, για να διατηρούνται καθαρά. Ως εκ τούτου, οι αγορές είναι "υγρές".

​

Απ' όσο γνωρίζουμε, στη Χουανάν δεν πωλούνταν νυχτερίδες, παρόλο που αυτά τα ζώα τρώγονται στην Κίνα. Σε ένα προφητικό άρθρο, που δημοσιεύτηκε έναν χρόνο πριν ο ιός περάσει απαρατήρητος στο είδος μας, οι επιστήμονες είχαν αναφέρει ότι οι "επαφές μεταξύ νυχτερίδων και ζώων ή νυχτερίδων και ανθρώπων, όπως η παρουσία ζωντανών νυχτερίδων σε υγρές αγορές άγριων ζώων και σε εστιατόρια της Νότιας Κίνας, θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην εμφάνιση καταστροφικών πανδημιών" (Wong et al., 2019).

 

Ο πρώτος ασθενής που γνωρίζουμε να προσβλήθηκε από την ασθένεια, η οποία θα γινόταν γνωστή ως COVID-19, ανέπτυξε συμπτώματα σοβαρού οξέος αναπνευστικού συνδρόμου (SARS)    την 1η Δεκεμβρίου του 2019. Ίσως νωρίτερα να υπήρξαν και άλλοι, άγνωστοι ασθενείς. Δεν το ξέρουμε. Ωστόσο, ο συγκεκριμένος ασθενής, μαζί με λίγα ακόμα πρώτα κρούσματα, δεν είχε καμία επαφή με νυχτερίδες ή άλλα άγρια ζώα, ούτε με την αγορά Χουανάν. Το γεγονός αυτό προκάλεσε ανησυχίες μήπως ο ιός πέρασε αρχικώς στον άνθρωπο με κάποιον άλλο τρόπο, όπως μέσω ερευνητών της Γουχάν, οι οποίοι συλλέγουν δείγματα του ιού απευθείας από άγριες νυχτερίδες ή τα αναλύουν σε εργαστήρια με ανεπαρκή μέτρα προστασίας. Το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών της Γουχάν, το οποίο ερευνά κορωνοϊούς που σχετίζονται με νυχτερίδες, βρίσκεται μόλις μερικά τετράγωνα μακριά από την αγορά Χουανάν, ενώ το Ινστιτούτο Ιολογίας της Γουχάν απέχει λίγα μόνο χιλιόμετρα. Ωστόσο, οι κινεζικές Αρχές ισχυρίστηκαν πως δεν υπήρχε καμία περίπτωση να διαφύγει ο ιός από αυτές τις εγκαταστάσεις. 

 

Παρά τη μυστηριώδη προέλευση του ιού, το 66% των πρώτων 41 επιβεβαιωμένων κρουσμάτων, που διαγνώστηκαν τον Δεκέμβριο με τη νόσο, είχαν πράγματι άμεση σχέση με την αγορά-ως καταναλωτές, έμποροι ή επισκέπτες. Ακόμα κι αν δεν ήταν η αγορά το μέρος που ο ιός πρωτοσυνάντησε τον άνθρωπο, ήταν οπωσδήποτε το μέρος όπου εντοπίστηκε πιο εύκολα. Η αγορά-με τους στριμωγμένους πάγκους και την κοσμοσυρροή-παρείχε το γόνιμο περιβάλλον που χρειάστηκε ο ιός για να εξαπλωθεί γρήγορα και εύκολα, δημιουργώντας έναν αριθμό κρουσμάτων, τα οποία εντοπίστηκαν και τράβηξαν την προσοχή. 

 

Στις 26 Δεκεμβρίου 2019 ο νέος ιός απομονώθηκε από δείγμα ασθενούς. Ακολούθησε η αλληχούχιση του γονιδιώματός του, δηλαδή ο προσδιορισμός της αλληλουχίας των δομικών λίθων του γενετικού υλικού του ιού, η οποία έγινε διαθέσιμη στη διεθνή ακαδημαϊκή κοινότητα στις 7 Ιανουαρίου 2020 (Wu, et al., 2020) και αποτέλεσε έτσι ένα τεράστιο όπλο για να ξεκινήσουν άμεσα οι μελέτες για την κατανόηση του τι είναι αυτός ο ιός.

 

Οι Κινέζοι αντιλήφθηκαν αρκετά γρήγορα πως η ασθένεια μπορούσε να μεταδοθεί από άνθρωπο σε άνθρωπο, γεγονός που την καθιστούσε σοβαρή. Ταχύτατα ο ιός εξαπλώθηκε σε ολόκληρη την επαρχία Χουμπέι, με 58 εκατομμύρια πληθυσμό, κι από εκεί σε όλη την Κίνα, η οποία μέχρι τις 25 Ιανουαρίου είχε σχεδόν όλη αποκλειστεί, υποχρεωμένη να τηρεί μια σειρά από κανόνες "διαχείρισης αποκλεισμού". Η κλίμακα των πρακτικών που εφαρμόστηκαν, θυμίζοντας ως ένα βαθμό την έκταση του κοινωνικού ελέγχου υπό την προεδρία του Μάο, ήταν τρομακτική. Ήταν η μεγαλύτερη επιβολή μέτρων για τη δημόσια υγεία που έχει καταγραφεί ποτέ στην ανθρώπινη ιστορία.

 

Ωστόσο, λόγω των ταξιδιών και των μεταφορών ο ιός είχε ήδη μεταδοθεί σε άλλες χώρες. Σε συνεδρίασή του στις 30 Ιανουαρίου 2020 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κήρυξε την εξάπλωση της νόσου ως μία έκτακτη ανάγκη δημόσιας υγείας διεθνούς ενδιαφέροντος, καθώς είχε εξαπλωθεί σε 18 χώρες, ενώ είχε ήδη διαπιστωθεί και η μετάδοσή του από άνθρωπο σε άνθρωπο. Στις 11 Μαρτίου 2020 ο Γενικός Διευθυντής του ΠΟΥ χαρακτήρισε τη νόσο COVID-19 ως πανδημία λόγω της ταχείας παγκόσμιας εξάπλωσής της σε αυξανόμενο αριθμό χωρών. Διαδοχικά, οι ΗΠΑ, η Ιταλία, η Ισπανία, η Γαλλία και πολλά ευρωπαϊκά κράτη και χώρες της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής επλήγησαν βαριά, θρηνώντας πολλά θύματα. Η γενικευμένη εφαρμογή των λοκντάουν, με σκοπό όχι την εξάλλειψη του ιού αλλά την αναχαίτιση της διάδοσής του, έθεσαν τον πλανήτη σε καταστολή.

​

Οι μολύνσεις από τον κοροναϊό SARS-CoV-2 οδήγησαν στην εξάπλωση πανδημίας σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Αυτό έγινε δυνατό διότι ο ιός τυχαίνει να έχει μία πολύ καλή «ισορροπία» μεταξύ παθογένειας και μεταδοτικότητας. Ενώ δηλαδή είναι ικανά παθογόνος, ώστε να αποτελεί έναν σοβαρό κίνδυνο για τη δημόσια υγεία, δεν είναι τόσο θανατηφόρος ώστε να σκοτώνει τους ξενιστές του (τον άνθρωπο δηλαδή) πριν προλάβουν να μεταδώσουν την ασθένεια στους ευάλωτους συνανθρώπους τους, όπως συμβαίνει με τον ιό του Έμπολα. Επιπλέον, οι άνθρωποι που έχουν προσβληθεί με τον SARS-CoV-2 είναι ικανοί να μεταδώσουν την ασθένεια σε κοντινά άτομα πριν αναπτύξουν οι ίδιοι τα συμπτώματα της νόσου. Ο ιός δηλαδή μπορεί να εξαπλωθεί εύκολα, πριν ο ασθενής κατανοήσει την κατάστασή του και τον κίνδυνο που αποτελεί για τους συνανθρώπους του, ώστε να λάβει τις απαραίτητες προφυλάξεις.

​

Σήμερα, ο κορωνοϊός SARS-CoV-2 έχει καταστεί ένα σοβαρό παγκόσμιο πρόβλημα δημόσιας υγείας λόγω της πολύ μεγάλης μεταδοτικότητάς του και λόγω της ιδιότητάς του να προκαλεί σε σημαντικό αριθμό ασθενών κλινική εικόνα σοβαρής πνευμονίας ή και πολυοργανικής ανεπάρκειας, που μπορεί να επιφέρει το θάνατο. Γενικά, η λοίμωξη COVID-19 παρουσιάζει μεγάλο εύρος και ετερογένεια στην κλινική εικόνα. Μεγάλος αριθμός όσων έχουν μολυνθεί είναι ασυμπτωματικοί ή εμφανίζουν μόνο συμπτωματολογία συμβατή με ήπια λοίμωξη του ανώτερου αναπνευστικού, ενώ άλλοι ασθενείς εμφανίζουν βαριά νόσο. 

 

Σε ό,τι αφορά το φαινόμενο της ευρείας παγκόσμιας διασποράς του ιού, είναι χαρακτηριστικό ότι μέχρι τον Ιούλιο 2020 η νόσος εξαπλώθηκε σε περισσότερες από 200 χώρες, με αποτέλεσμα περισσότερες από 10 εκατομμύρια διαγνωσμένες λοιμώξεις με 508.000 επιβεβαιωμένους θανάτους παγκοσμίως. Μέχρι και τις δύο πρώτες εβδομάδες του Νοεμβρίου 2020 οι διαγνωσμένες περιπτώσεις λοίμωξης από τον κορωνοϊό SARS -CoV-2 είχαν φτάσει συνολικά τα 53 εκατομμύρια παγκοσμίως και οι θάνατοι τα 1,3 εκατομμύρια. Στην Ελλάδα οι συνολικοί θάνατοι από τη νόσο COVID-19 μέχρι την παραπάνω χρονική περίοδο είχαν φτάσει περίπου τους 1.000. Στις 4 Οκτώβρη 2021, παγκοσμίως, είχαμε φτάσει τα 235.058.353 επιβεβαιωμένα κρούσματα και τους 4.804.273 θανάτους. Σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Αλλεργιών και Λοιμωδών Νοσημάτων των ΗΠΑ η θνητότητα της νόσου παγκοσμίως μεταξύ των καταγεγραμμένων μολύνσεων είναι

2,04 % (τελευταία ενημέρωση: 4 Οκτώμβρη 2021), ενώ ο ΠΟΥ την υπολογίζει στο 3,4%.

 

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

 

 

 

 

 

 

 

​

​

​

 

 

Ο περισσότερος κόσμος δεν έχει προσωπική εμπειρία από θανατηφόρες επιδημίες. Ωστόσο οι λοιμοί έπλητταν ανέκαθεν το ανθρώπινο είδος, τουλάχιστον από τότε που αρχίσαμε να ζούμε ομαδικά σε πόλεις, περίπου 3.000 χρόνια πριν. Ο λοιμός των Αθηνών το 430 π.Χ., η πανώλη του Ιουστινιανού το 451, ο Μαύρος Θάνατος το 1347, η Ισπανική Γρίπη το 1918. Στην αρχαιότητα υπήρχαν θεοί των λοιμών - όχι μόνο ο ελληνικός θεός Απόλλων, αλλά και ο βεδικός Ρούντρα ή η κινέζικη θεότητα Σι Ουένυε. Η επιδημία είναι ένας παλιός, οικείος εχθρός. Κι έτσι, το 2020 εμφανίστηκε ξανά.

​

Σήμερα, βέβαια, αρκετά πράγματα είναι διαφορετικά σε σύγκριση με παλιότερες επιδημίες, όπως οι εξαιρετικά πυκνοκατοικημένες πόλεις μας, η ηλεκτρονική μας τεχνολογία, η σύγχρονη ιατρική, οι υλικές συνθήκες διαβίωσης και η δυνατότητά μας να γνωρίζουμε τι συμβαίνει σε πραγματικό χρόνο. Μπορούμε να παρακολουθούμε τις επιδημίες/πανδημίες από το διάστημα, καθώς βλέπουμε τις πόλεις να κλείνουν. Ή από το έδαφος, παρατηρώντας τα κινητά των ανθρώπων να μένουν στάσιμα στο ίδιο μέρος. Ή σε μοριακό επίπεδο, χρησιμοποιώντας γενετικές τεχνικές για την ανάλυση μεταλλάξεων που καταγράφουν την εξάπλωση του ιού.

​

Ωστόσο, σε ό,τι αφορά στον ιό, τα πράγματα είναι απλά όσο ποτέ. Ο ιός κάνει πάρτι. Αυτό που έχει συμβεί, σύμφωνα με την εξελικτική βιολογία,  είναι ότι ο ιός είχε «οικολογική απελευθέρωση». (Ο όρος αυτός αναφέρεται στην αύξηση της ποικιλίας και την πληθυσμιακή έκρηξη που συμβαίνουν σε κάποιο είδος όταν αυτό απελευθερώνεται από περιορισμούς που αντιμετώπιζε πριν). Η νέα άφιξη βρίσκει ξαφνικά ελεύθερο χώρο και τον εκμεταλλεύεται. Το είδος μας δεν έχει φυσική ανοσία στον ιό. Δεν έχουμε ξαναδεί αυτό το παθογόνο. Ήταν μια «επιδημία παρθένου εδάφους». Κι έτσι ο κορωνοϊός μας σάρωσε σαν κύμα. Πέρασε στο είδος μας και, με κάποια μορφή, τώρα πια θα κυκλοφορεί για πάντα ανάμεσά μας.

 

Σε ολόκληρο τον κόσμο, κανείς δεν φανταζόταν ότι μπορεί να έχανε τη δουλειά και τα μέσα βιοπορισμού του, ότι οι επόμενοι μήνες θα ήταν τόσο αδιανότητα και ολοκληρωτικά διαφορετικοί από τους προηγούμενους. Ποιος θα μπορούσε να προβλέψει ότι οι πιο αθώες ενέργειες - μια χειραψία, η απομάκρυνση των μαλλιών από το πρόσωπο, η συμμετοχή σε μια χορωδία- θα ήταν ξαφνικά κάτι αδιανόητο, ακόμα και απωθητικό; Ωστόσο, καμιά από τις αυτονόητες, φυσιολογικές και προγραμματισμένες ενέργειές μας δεν επρόκειτο να συμβεί, γιατί κάτι μικροσκοπικό, που δεν μπορούμε να το δούμε, θα έκανε μια κίνηση που δεν μπορούμε να παρατηρήσουμε. 

​

​

​

Πηγές:

1. Χρηστάκης, Ν. (2020). Το βέλος του Απόλλωνα. Οι βαθιές και μακροχρόνιες επιτπώσεις της πρόσφατης πανδημίας στον τρόπο που ζούμε. Αθήνα: Κάκτος

2. Wong, A.C.P., Li, X., Lau, S.K.P. end Woo, P.C.Y. (2019). «Global Epidemiology of Bat Coronaviruses». Viruses 2019, 11(2), 174.  https://doi.org/10.3390/v11020174 

3. Η νόσος από κοροναϊό (COVID-19): Διαδικτυακό βιβλίο: Επιδημιολογία Παθογένεση Διάγνωση και Αντιμετώπιση

4. Πανεπιστήμιο Johns Hopkins

5. Wu, F., Zhao, S., Yu, B. et al. (2020). A new coronavirus associated with human respiratory disease in China. Nature 579, 265–269 (2020). https://doi.org/10.1038/s41586-020-2008-3

6. Γαριού Α. (2021). «Αναδυόμενες ασθένειες και εμβόλια: Ευαισθητοποίηση και ενημέρωση στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση». Πτυχιακή εργασία. Πάτρα: Πανεπιστήμιο Πατρών-Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και Κοινωνικής Εργασίας

7. Our World in Data (Έρευνα και δεδομένα για πρόοδο στα μεγαλύτερα προβλήματα του κόσμου).