Ο κορωνοϊός μάς έκλεισε στα σπίτια μας. Τα περισσότερα γραφεία και εργοστάσια κατέβασαν τα ρολά τους, η κυκλοφορία στους δρόμους μειώθηκε δραματικά. Οι επισκέψεις στα πάρκα και τα δάση της Πολωνίας για ένα χρονικό διάστημα απαγορεύτηκαν. Και ενώ ο αριθμός των νοσούντων δεν αυξάνεται με την ταχύτητα που αρχικά φοβούνταν οι επιστήμονες, η ανεργία και η βία στην οικογένεια αυξάνονται, η οικονομία συρρικνώνεται, η εκπαίδευση ωθείται εξ ολοκλήρου στον κόσμο του διαδικτύου και οι εκπαιδευτές χάνουν μαζικά την εργασία τους. Ωστόσο, η παύση των τουριστικών δραστηριοτήτων, της εκπαίδευσης, των αθλημάτων και των περισσότερων μορφών οικονομικής δραστηριότητας, αποτέλεσαν εξαιρετική ευκαιρία για το περιβάλλον.

​

Για ολόκληρες εβδομάδες, η τηλεόραση και το διαδίκτυο ξεχειλίζουν από περιγραφές που σχετίζονται με την επιστροφή της φύσης. Μαθαίνουμε ότι τα πούμα κυνηγούν στο κέντρο του Σαντιάγο και τα κογιότ στο Σαν Φρανσίσκο, βλέπουμε χιλιάδες ροζ μέδουσες να πλησιάζουν τις ακτές των Φιλιππίνων και την παρουσία πληθυσμών με νεογέννητα χελωνάκια στις παραλίες της Βραζιλίας. Στην πλατεία του Αγίου Μάρκου, προηγουμένως εκμηδενισμένα από τις τοπικές αρχές με την αιτιολογία ότι είναι φορείς ασθενειών, τα σμήνη των περιστεριών γουργουρίζουν ξανά. Το νερό στα βενετσιάνικα κανάλια έχει εντελώς διαφορετική όψη και οσμή: είναι ξανά διαυγές, πιο μπλε, δεν μυρίζει μούχλα και γράσο, ενώ διακρίνονται κοπάδια με ψάρια. Η εμφάνιση των Ρινοδέλφινων (Tursiops truncates) αποδείχτηκε ψευδής είδηση, ωστόσο, οι βουτιές τούτων των θαλάσσιων θηλαστικών αποθανατίστηκαν αρκετά νοτιότερα - στην Κάλιαρι της Σαρδηνίας και όχι στην πόλη των χιλίων καναλιών. Επίσης, οι αναφορές για την επιστροφή των Βουβόκυκνων (Cygnus olor) στη Βενετία αποδείχτηκαν διαφημιστικό κόλπο για να μην το χαρακτηρίσουμε καλύτερα ψέμα. Αυτά τα πανέμορφα πουλιά που τα συναντάμε τόσο συχνά στο πάρκο Λαζένσκι της Βαρσοβίας και στην επαρχία της Μαζουρίας στην Πολωνία, όχι όμως στην ηλιόλουστη Ιταλία, αποθανατίστηκαν στο νησί Μπουράνο, όπου έχει διατηρηθεί ένα μικρό μέρος του ιταλικού πληθυσμού τους. Επίσης, μέλη από το γραφείο του Δημάρχου στη Βενετία απέδωσαν τη διαύγεια του νερού των καναλιών, στη μείωση της κίνησης των σκαφών κατά τη διάρκεια της πανδημίας και όχι στην παύση της ροής λυμάτων, καθώς είναι η ανάδευση των ιζημάτων που θολώνει το νερό.

​

Οι πολωνικές εφημερίδες και οι δικτυακές πύλες αναπαρήγαγαν από τα ινδικά μέσα ενημέρωσης ότι παρατηρήθηκε στην πόλη Malajpura στην επαρχία της Καλκούτα, σήμερα γνωστή ως Κοχικόδε, ένα όμορφο και σπάνιο θηλαστικό που ονομάζεται Malabar civet (Viverra civettina). Αυτό το ζώο, το οποίο ζυγίζει λίγο παραπάνω από 6 κιλά, κατοικεί μόνο σε υγροτόπους και στα δάση των Δυτικών Γκάτ. Μοιάζει με τον οσελότο (άγρια αμερικανική γάτα) ή το άγριο τζάγκουαρ, παρότι η σπονδυλική του στήλη είναι αρκετά μακρύτερη από αυτή των αιλουροειδών. Ανήκει στην οικογένεια civet (δεν θα πρέπει να το συγχέουμε με τη νυφίτσα, η οποία προέρχεται από ένα παρόμοιο ή ακόμα και συγγενικό είδος, αλλά όχι από το ίδιο!). Στο παρελθόν, αυτά τα ζώα αποτελούσαν θηράματα καθώς τα ίδια κυνηγούσαν πουλερικά και λαγούς και καθώς (οι αδένες τους) αξιοποιούνταν στην αρωματοποιία, λόγω της υπέροχης μυρωδιάς που αναδύουν. Αργότερα μεγαλύτερο κίνδυνο γι’ αυτό το ζώο αποτέλεσε η ξήρανση των βάλτων και η βιομηχανική καλλιέργεια του καρπού κάσιους στη Βραζιλία. Το Malabar civet επρόκειτο να ανακηρυχθεί είδος υπό εξαφάνιση πολλές φορές, ωστόσο που και που υπάρχουν νέες μαρτυρίες αναφορικά με την ύπαρξή του, εξαιτίας της ανεύρεσης φρέσκων δερμάτων σε λαθροθήρες ή της ιχνηλάτησής του σε φυτείες κάσιους. Δυστυχώς, οι επιστήμονες αναλύοντας το διαθέσιμο υλικό από τα βίντεο καρέ καρέ, θεωρούν ότι το ζώο που εμφανίστηκε είναι ένας εξαιρετικά παχουλός εκπρόσωπος του μικρού Ινδικού Civet (Viverricula indica), παρά ένα κοκαλιάρικο Malabar civet, που ξεμύτισε θαρραλέα, λόγω της απουσίας των ανθρώπων. Είναι σαν υποστηρίζει κανείς ότι έχει δει μια χαλκοκουρούνα στο κέντρο της Βαρσοβίας ή της Πόζναν, όταν στην πραγματικότητα έχει δει μια κίσσα. Για έναν αρχάριο παρατηρητή υπάρχουν ομοιότητες υπό συνθήκες ομίχλης, νέφους ή σκοταδιού, παρόλα αυτά η σημασία της παρατήρησης είναι ασύγκριτη!

​

Επίσης, υπάρχει άλλο ένα πολύ διαδεδομένο βίντεο από την Ινδία που αποτυπώνει μεγάπτερες φάλαινες που φαίνεται να επιστρέφουν στο λιμάνι της Βομβάης. Ωστόσο, από ότι αποδεικνύεται το βίντεο με αυτά τα απίθανα θηλαστικά έχει γυριστεί πριν ένα χρόνο στη θάλασσα της Ιάβας, όπου οι μεγάπτερες παραμένουν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από ότι στα θαλάσσια ύδατα της Ινδίας κατά μήκος της Ερυθράς Θάλασσας.

​

Ένα άλλο διαβόητο δείγμα ψευδών ειδήσεων σχετικά με την επιστροφή της άγριας φύσης, σε διάφορα σημεία που έχουν καταλάβει οι άνθρωποι εδώ και πολλά χρόνια, αποτέλεσε η επιστροφή των ινδικών ελεφάντων (Elephas indicus) και συγκεκριμένα η κυρίαρχη παρουσία τους στο κινέζικο χωριό την περίοδο της καραντίνας στην επαρχία Γιουνάν. Λέγεται επίσης, ότι ελέφαντες φοβούμενοι τη φασαρία, κατανάλωσαν το πολτοποιημένο καλαμπόκι που ανήκε στους ντόπιους χωρικούς και κοιμήθηκαν μέσα στη φυτεία του τσαγιού. Αυτό το «κομμάτι πληροφοριών» δημιουργήθηκε στο κινεζικό δίκτυο μικρο-ιστολογίων Weibo, από όπου εξαπλώθηκε περαιτέρω στο Twitter. Η Υπηρεσία Κινέζικου Τύπου αμφισβήτησε αυτές τις πληροφορίες διευκρινίζοντας ότι οι ελέφαντες στην επαρχία Γιουνάν συχνά τρέφονται κοντά σε ανθρώπινους οικισμούς και δεν πλησιάζουν. Οι φωτογραφίες αποκαλύφθηκε ότι είχαν τραβηχτεί λίγα χρόνια νωρίτερα στο Asian Elephant Research Center που βρίσκεται στη Γιουνάν.

​

Η σχέση ανάμεσα στη ροζ μέδουσα και την απουσία τουριστών και ψαράδων στις ακτές του Παλαουάν δεν είναι τόσο σαφής όσο υποστηρίζουν τα πολωνικά μέσα ενημέρωσης, έχοντας δίψα για κάθε θετική πληροφορία που φτάνει από τον υπόλοιπο κόσμο. Ο Sheldon Boco, M.Sc. από το Πανεπιστήμιο Γκρίφιθ της Αυστραλίας, ο οποίος προβάλλεται από πολλά μέσα ενημέρωσης ως γιατρός, διευκρινίζει με νηφαλιότητα ότι μαζική παρουσία αυτών των όμορφων, αλλά επικίνδυνων πλασμάτων εμφανίζεται με φυσικό τρόπο κάθε λίγα χρόνια. Είναι ακόμη πολύ νωρίς για να υποστηρίξουμε ότι ο αριθμός αυτών των ζώων αυξάνεται παγκοσμίως ή ότι γίνονται μεγαλύτερα και επιθετικότερα εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, της υπεραλίευσης των θαλασσών ή άλλων μορφών ανθρώπινης πίεσης στα θαλάσσια οικοσυστήματα.

​

Μερικές ανησυχητικές πληροφορίες φτάνουν από όλο τον κόσμο αναφορικά με μεγάλους θηρευτές που περιδιαβαίνουν στα κέντρα των μεγάλων πολύβουων πόλεων. Πούμα ή κούγκαρ υποστηρίζεται ότι κυνηγούν στο Σαντιάγο της Χιλής. Στο Σαν Φρανσίσκο, τα κογιότ βολτάρουν στους δρόμους του. Στην Ευρασία και στη Βόρεια Αμερική, μαρτυρούνται περισσότερες αλεπούδες σε αστικές περιοχές, ενώ αναφέρθηκε κι ένας αυξημένος πληθυσμός ρακούν στην Αμερική και τον Καναδά.

Από την άλλη, πολλοί έμειναν άναυδοι στη θέα των άγριων κατσικών Ανγκορά στην περιοχή Λαντούντνο της Ουαλίας, και των ελαφιών Σίκα στη Νάρα της Ιαπωνίας. Οι κατσίκες μπορούν να συναγωνιστούν τις οικόσιτες γάτες όσον αφορά την ευκολία της επιστροφής στην άγρια φύση. Η Βραζιλία, ο Λίβανος, το Ηνωμένο Βασίλειο και προηγούμενες αποικίες τους, ειδικότερα η Νέα Ζηλανδία και η Αυστραλία φημίζονται για τους τεράστιους πληθυσμούς αυτών των μαλλιαρών μηρυκαστικών. Οι αίγες αφέθηκαν ελεύθερες σκοπίμως πριν από εκατοντάδες χρόνια στα νησιά των ωκεανών, ως ένα είδος ζωντανών αποθεμάτων τροφής για ναυαγούς και μελλοντικούς αποικιστές. Με αυτόν τον τρόπο έχουν αναπτυχθεί ακμάζοντες πληθυσμοί στην Κούβα, την Παπούα Νέα Γουινέα, τη Μαδαγασκάρη, τον Μαυρίκιο, τη Ρεϋνιόν, τη Χαβάη, τα νησιά Γκαλαπάγκος και τις Κομόρες. Επίσης, στη Λαϊκή Δημοκρατία της Πολωνίας, εμφανίστηκαν πολλές πρώην εξημερωμένες κατσίκες που είχαν επιστρέψει στην άγρια ​​φύση, ειδικά στα Όρη Bieszczady και στις Σουδέτες μετά την εκστρατεία «Wisła», αφότου είχαν απομακρυνθεί από την οπισθοφρουρά των Ναζί που είχε εναπομείνει από την Επιχείρηση Wehrwolf. Από ανθρώπινη σκοπιά, αυτά τα ζώα έχουν πολλά πλεονεκτήματα. Οι ακτιβιστές της φύσης διατηρούν αμφιλεγόμενη στάση απέναντι σε αυτά τα χαρούμενα, κερασφόρα ζώα: από τη μία πλευρά, προστατεύεται η βοσκή τους σε επιλεγμένες περιοχές των Εθνικών Πάρκων στην Ευρώπη (στην Πολωνία μέσω του Κέντρου Προστασίας Υγροτόπων, της Λέσχης Naturalists κ.λπ.). Από την άλλη, η κατσίκα θεωρείται μια θανατηφόρα απειλή για πολλά εξαιρετικά σπάνια είδη φυτών και σχετικά έντομα ή πουλιά, ειδικότερα σε απομονωμένα ωκεάνια νησιά.

Η διαδικασία εξυγίανσης (ή ο συνανθρωπισμός) των άγριων ζώων πχ. η συνύπαρξη με τους ανθρώπους, η εισχώρηση σε διαρκώς μεταβαλλόμενα περιβάλλοντα, αρχικώς αγροτικά και μετέπειτα αστικά, δεν αποτελεί κάτι καινούριο. Η γεωγραφική κάλυψη και ακόμα και οι διαδρομές μετανάστευσης για κάποια πουλιά, χελώνες και ψάρια δεν είναι δεδομένες. Όταν τη δεκαετία του 1930 και του 1970 οι επιδημίες από το παράσιτο labyrinthula zosteracea (ένα πρωτόζωο τύπου μύκητα) κατέστρεψαν τα υποβρύχια λιβάδια της μαρίνας Zostera στον Ατλαντικό και τον Ειρηνικό, άλλαξαν οι διαδρομές πτήσης πολλών ειδών άγριων χηνών και θαλάσσιων παπιών. Η ρέγγα και ο μπακαλιάρος επέζησαν επίσης από την κρίση, βρίσκοντας κάποια άλλη μέρη ωοτοκίας. Το χρυσό τσακάλι (Canis aureus) δεν περίμενε την πανδημία. Πριν από λίγα χρόνια, είχε ήδη επεκταθεί σημαντικά στα βόρεια και δυτικά της Ευρασίας, φτάνοντας στην Πολωνία και στα κράτη της Βαλτικής. Υπάρχουν ενδείξεις ότι ένα ζευγάρι από αυτά τα ζώα είχαν τα κουτάβια τους στο Εθνικό Πάρκο Biebrza.

​

Ρίχνοντας μια ματιά στα γεγονότα και τις συζητήσεις γύρω από την εισβολή των ζώων στις πόλεις ή στις θαλάσσιες ακτές, που υπό κανονικές συνθήκες θα κατακλύζονταν από τουρίστες, αναδεικνύει κάποια προβλήματα της εποχής μας. Το πρώτο πρόβλημα είναι η αξιοπιστία και η φιλοπεριέργεια των δημοσιογράφων. Όροι που αφορούν και τους επαγγελματίες που εργάζονται για γνωστά μέσα ενημέρωσης αλλά και τους ερασιτέχνες που αναπαράγουν ειδήσεις σε ιδιωτικά ιστολόγια και κάθετες πύλες.

​

To δεύτερο πρόβλημα αποτελεί ευσεβή πόθο, ή με μεγαλύτερη ακρίβεια, ένα βέβαιο οικολογικό οπτιμισμό, τόσο χαρακτηριστικό στους καιρούς μας. Θεωρούμε ότι από τη στιγμή που θα σταματήσουμε να πιέζουμε σε τέτοιο βαθμό τη φύση, εκείνη θα αναγεννηθεί μαζί με όλη την αυθεντική της ομορφιά και δύναμη. Ναι, μερικές φορές αυτό συμβαίνει, ωστόσο όχι παντού και όχι πάντοτε! Υπάρχουν πολλά ενθαρρυντικά παραδείγματα αποτελεσματικής προστασίας των φυτών, των ζώων και μυκήτων. Ωστόσο, υπάρχουν αρκετά παραδείγματα εξαφάνισης ειδών που μας βάζουν σε σκέψεις, καθώς φαίνονταν αδύνατο να τα καταστρέψουμε. Μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο ευρωπαϊκός Βίσωνας επέζησε μόνο στους ζωολογικούς κήπους. Σήμερα βασιλεύουν ξανά στα αρχέγονα δάση Μπιαλοβιέζα και Knyszyn και μερικές φορές περιπλανιούνται ακόμη και στη Γερμανία. O μύκητας pine seat, γνωστός και ως branch cloth, γενειάδα κατσίκας, ή μανιτάρι κουνουπιδιού (Sparassis crispa) ήταν ένα σπάνιο αλλά προστατευόμενο είδος μύκητα στην Πολωνία (από το 1990 ως το 2014), του οποίου η ιδιαιτερότητα απεικονιζόταν συχνά σε γραμματόσημα και αφίσες. Σήμερα, το συναντούμε συχνά και, παρόλο που έχει υπέροχη γεύση, δεν απειλείται σε μεγάλο βαθμό από εξαφάνιση. Το αειθαλές Wollemia nobilis ήταν γνωστό μόνο για τα απολιθώματά του σε κάρβουνο, πριν ανακαλυφθεί κοντά στο Σύδνεϋ. Σήμερα μπορεί κανείς να το θαυμάσει σε περιοχές όπως ο «Πράσινος Παράδεισος» Orangery στο Powsin της Πολωνίας. Από την άλλη έχουμε παραδείγματα από την εξαφάνιση ζώων και φυτών, όπως το ταξιδιάρικο περιστέρι (Ectopistes migratorius), το οποίο κάποτε είχε είναι πληθυσμό δισεκατομμυρίων ή την αμερικανική αγριοκαστανιά (Castanea dentata), για την οποία υπάρχουν μόνο ασπρόμαυρες φωτογραφίες και θλιβερά υπολείμματα στις γωνιές Μουσείων Φυσικής Ιστορίας, που επιβεβαιώνουν την ύπαρξη της. Ακόμα και στα μέσα του 19ου αιώνα δεν είχε προκύψει ενδιαφέρον προστασίας αυτών των ειδών, η ένταξή τους σε κανόνες σχετικά με την απόκτησή τους και την καταστροφή των οικότοπών τους…

​

Το τρίτο πρόβλημα που χαρακτηρίζει την ανθρωπότητα από τις απαρχές της είναι η ανθρώπινη επιθυμία για ψέματα και υπερβολές.

​

Αυτός είναι και ο λόγος που η επιστήμη και η εκπαίδευση είναι τόσο σημαντικές. Πρέπει να βασίζονται σε γεγονότα και να κατευθύνονται προς την εξάλειψη των δεισιδαιμονιών. Μερικές φορές, κατά τη διάρκεια της αποσαφήνισης θα πρέπει να αναζητήσουμε παραμύθια, παραβολές, μύθους και απλοποιημένα μοντέλα, ωστόσο θα πρέπει να ενημερώνουμε πιστά το κοινό στο οποίο απευθυνόμαστε για το που τελειώνουν τα γεγονότα και που ξεκινούν οι μύθοι και οι παραβολές.

Ο Αdam Kapler - είναι Βοτανολόγος στην Πολωνική Ακαδημία Επιστημονικού Βοτανικού Κήπου - Κέντρο Διατήρησης της Βιολογικής Ποικιλότητας, ταμίας του Υποκαταστήματος της Βαρσοβίας της Πολωνικής Βοτανικής Εταιρείας, μέλος της επιτροπής επιθεώρησης του Κέντρου Διατήρησης των Υγροτόπων. Για περισσότερα από 10 χρόνια, ασχολείται με την προστασία των γονιδιακών πόρων εξαφανισμένων ή σπάνιων αυτόχθονων ειδών - πιο πρόσφατα στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος Υποδομών και Περιβάλλοντος "FlorIntegral – η ενσωματωμένη επί τόπου και εκτός τόπου προστασία σπάνιων, με προτεραιότητα και απειλούμενων ειδών χλωρίδας στην Πολωνία. POIS.02.04.00-00-0006/17". Επιπλέον, καθοδηγεί περιηγήσεις, εκπαιδεύει νέους εργαζόμενους, συμβουλεύει καλλιτεχνικά έργα, προετοιμάζει διαφημιστικό υλικό και συνδημιουργεί δίγλωσσα εκπαιδευτικά μονοπάτια για την Πολωνική Ακαδημία Επιστημoνικού Βοτανικού Κήπου - Κέντρο Διατήρησης της Βιολογικής Ποικιλότητας.