Πανδημίες και Εκπαίδευση για το Περιβάλλον και την Αειφορία

Η πανδημία του κορωνοϊού που προκαλεί την ασθένεια Covid-19 αποτελεί αναμφίβολα το σημαντικότερο γεγονός της γενιάς μας.  Ένας τυφώνας που εισέβαλε στη ζωή μας ξαφνικά και σάρωσε τα πάντα στο πέρασμά του. 

 

Η Covid-19 άλλαξε τη ζωή μας όπως την ξέραμε. Κοινωνικά αποστασιοποιημένοι, κολλημένοι μπροστά σε οθόνες, συνδέσαμε την καθημερινότητά μας με γραφήματα και καμπύλες εξέλιξης της νόσου, ενώ σκληρές εικόνες από κάθε σημείο του πλανήτη έκαναν το γύρο του κόσμου καθημερινά.

 

​

​

​

 

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

 

 

 

 

Τόσο απομονωμένοι και ταυτόχρονα τόσο ενωμένοι κάτω από την κοινή μοίρα που μας επιφύλασσε ο ιός. Άνθρωποι από όλο τον κόσμο ενώνονται για να αντιμετωπίσουν έναν κοινό εχθρό, για πρώτη φορά σε τέτοια κλίμακα, και ταυτόχρονα χωρίζονται με τρόπο πρωτοφανή. Χωρίς να είναι προβλέψιμη η διάρκεια και το βάθος των συντελούμενων μετασχηματισμών, αναμφισβήτητα "η εποχή της πανδημίας" δημιούργησε έναν κόσμο αισθητά διαφοροποιημένο από πριν.

​

Τα ερωτήματα γύρω από τις αιτίες και τους τρόπους διαχείρισης της πανδημίας συνεχίζουν να μονοπωλούν την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα και τις κυβερνήσεις των κρατών, όπως και όλους μας, καθώς δεν επρόκειτο για κάτι περιστασιακό ούτε εύκολα διαχειρίσιμο.

Η πανδημία ήδη από το ξέσπασμά της έχει εγείρει καίρια ζητήματα που θέτουν υπό αμφισβήτηση τον σύγχρονο τρόπο ζωής, ενώ παράλληλα ήρθε για να προστεθεί ως ένας επόμενος κρίκος στην αλυσίδα των αναδυόμενων ασθενειών, πυκνώνοντας τη συχνότητα εμφάνισής τους τις τελευταίες δεκαετίες.

​

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο αναδείχτηκε η ανάγκη της εκπαίδευσης για την πανδημία και η δημιουργία ενός εκπαιδευτικού υλικού και προγράμματος, το οποίο θα αναδείκνυε τις παραμέτρους που σχετίζονται με την πανδημία, με σκοπό να υποστηρίξει μαθητές και εκπαιδευτικούς γύρω από το θέμα αυτό. Η πανδημία, ή καλύτερα οι πανδημίες, ακόμα και αν ο Covid-19 ξεπεραστεί, δε θα εκλείψουν αν δεν θεραπευτούν τα αίτια που τις προκαλούν. Και εδώ ακριβώς, έχει θέση και καλείται να παίξει καθοριστικό ρόλο η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση/Εκπαίδευση για το περιβάλλον και την Αειφορία (ΠΕ/ΕΠΑ), καθώς το ζήτημα των πανδημιών βρίσκεται στον πυρήνα της, γιατί τα αίτια που τις προκαλούν δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια σειρά από περιβαλλοντικά προβλήματα, τα οποία διαπραγματεύεται η ΠΕ/ΕΠΑ.  

​

​

​

​

​

​

​

Η περιβαλλοντική κρίση (αποψίλωση δασών, εκτεταμένη αστικοποίηση, εκτεταμένη βιομηχανική γεωργία κ.ά.) συνδέεται άρρηκτα με τη συχνή επανεμφάνιση των επιδημιών

σε παγκόσμια κλίμακα. Οι συνθήκες ζωής στα αστικά κέντρα

του ολοένα αυξανόμενου και μαζικά φτωχοποιημένου παγκόσμιου πληθυσμού σχετίζονται με τις θανατηφόρες επιπτώσεις των επιδημιών, ενώ παράλληλα κρίνεται ανεπαρκής

η πρόληψη και η αντιμετώπιση των αιτιών που τις δημιουργούν και εξίσου ελλιπής η θωράκιση και η προστασία της κοινωνίας, και ειδικά των ασθενέστερων τμημάτων της. Η καταστροφή των δασών, είτε γίνεται από τις πολυεθνικές είτε από τον αγώνα επιβίωσης απελπισμένων αγροτών, καταργεί το όριο μεταξύ

των ανθρώπινων πληθυσμών και των απομονωμένων

άγριων ιών που ενδημούν σε πτηνά, νυχτερίδες και θηλαστικά. Οι εργοστασιακές φάρμες και οι γιγάντιες μονάδες πάχυνσης λειτουργούν ως τεράστια εκκολαπτήρια νέων ιών, ενώ οι αποκρουστικές συνθήκες υγιεινής στις παραγκουπόλεις παράγουν στοιβαγμένους και ευάλωτους πληθυσμούς.

 

Η κρίση της πανδημίας του νέου κορωνοϊού είναι κρίση περιβαλλοντική. Και μαζί με την κλιματική κρίση που βρίσκεται σε εξέλιξη αποτελούν το πλαίσιο εντός του οποίου ζούμε σήμερα. Ο σύγχρονος κόσμος διαμορφώνεται με τρόπο που καθιστά την ανάδυση μολυσματικών ασθενειών ολοένα και συχνότερη και τις επιπτώσεις τους στον παγκόσμιο πληθυσμό ολοένα και πιο ανησυχητικές. Η μόνιμη βιο-προστασία από τις νέες επιδημίες, επομένως, απαιτεί πολλά περισσότερα από τα εμβόλια. Απαιτεί την καταστολή των «δομών ανάδυσης ασθενειών» μέσα από γενναίες μεταρρυθμίσεις. 

​

​

​

​

​

 

 

 

 

Ένα βασικό εργαλείο που διαθέτουν οι κυβερνήσεις και οι κοινωνίες για να διαχειριστούν την περιβαλλοντική κρίση, να σχεδιάσουν και να δρομολογήσουν την Αειφόρο Ανάπτυξη είναι η ΠΕ/ΕΠΑ. Σε αυτό συγκλίνουν στις διακηρύξεις τους όλοι οι σημαντικοί οργανισμοί όπως ο ΟΗΕ, UNEP, UNESCO, UNICEF, που συμφωνούν ότι η Εκπαίδευση για το Περιβάλλον και την Αειφορία αποτελεί το πλέον κατάλληλο εκπαιδευτικό πλαίσιο για την προσέγγιση των περιβαλλοντικών ζητημάτων.

 

Η ΠΕ/ΕΠΑ είναι εξ ορισμού το μέσο για να διασφαλίσουμε ένα καλά πληροφορημένο κοινό γύρω από τα περιβαλλοντικά ζητήματα. Είναι το μέσο για να μεταδώσουμε γνώσεις και να καλλιεργήσουμε δεξιότητες, οι οποίες απαιτούνται για να βελτιώσουμε τις συνθήκες της ζωής μας και να επιλύσουμε προβλήματα. Η ΠΕ/ΕΠΑ επίσης είναι το μέσο για να φέρουμε αλλαγές στις αξίες, τη συμπεριφορά και τον τρόπο της ζωής μας, αλλαγές που απαιτούνται ώστε να επιτευχθεί η αειφόρος ανάπτυξη και μια ζωή με ποιότητα στο πλαίσιο της φέρουσας ικανότητας των οικοσυστημάτων.

 

​

Η ΠΕ/ΕΠΑ δεν θεωρεί ότι τα περιβαλλοντικά προβλήματα είναι ζητήματα που αφορούν τη φύση. Αντίθετα, θεωρεί ότι τα περιβαλλοντικά προβλήματα είναι ζητήματα πολιτισμικά και κοινωνικά και προκύπτουν από τις αντιθέσεις και τις συγκρούσεις μεταξύ των κοινωνικών ομάδων, εξαιτίας των διαφορετικών και ασυμβίβαστων μεταξύ τους επιδιώξεων σχετικά με τη χρήση της φύσης. Έχουν βαθιές οικονομικές και πολιτικές ρίζες και συνδέονται άμεσα με τον αξιακό κώδικα του σύγχρονου κόσμου. Αυτός ο αξιακός κώδικας είναι που οδηγεί σε επιλογές και αποφάσεις τα άτομα και τις κοινωνικές ομάδες, και σε στάσεις ζωής.

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

 

 

Η φύση δεν είναι περιβάλλον. Γίνεται περιβάλλον όταν την αντιλαμβανόμαστε διαμέσου των ανθρώπινων συμφερόντων. 

Το πετρέλαιο και το κάρβουνο, για παράδειγμα, δεν είναι πόροι από μόνοι τους. Γίνονται πόροι όταν εκδηλώνεται ανθρώπινο ενδιαφέρον και υπάρχει η κατάλληλη τεχνολογία. Τα δάση του Αμαζονίου, επίσης, γίνονται πόροι όταν καίγονται και όταν αποψιλώνονται για να μετατραπούν σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις υπερεντατικής καλλιέργειας. Οι νυχτερίδες, οι παγκολίνοι και όλα τα είδη άγριας ζωής γίνονται πόροι όταν οι άνθρωποι αποφασίζουν να τα εμπορευτούν. Εκτάσεις γης, επίσης, γίνονται επίσης πόροι όταν μετατρέπονται στα σημερινά υπερμεγέθη αστικά κέντρα.

 

Οι εξορύξεις όμως, ή η μείωση των τροπικών δασών,  όπως και η υπερεντατική καλλιέργεια και κτηνοτροφία, ή το εμπόριο άγριας ζωής και η αστικοποίηση, σε συνδυασμό και με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής:

​

• Υποβαθμίζουν και εξαντλούν το φυσικό απόθεμα.

• Εξασθενούν τη βιοποικιλότητα.

• ​Φέρνουν την άγρια ​​ζωή πιο κοντά μας, αυξάνοντας σημαντικά τις πιθανότητες μετάδοσης ιών και τον κίνδυνο μιας επόμενης πανδημίας.

​

Είναι σίγουρο ότι ανάμεσα στη γκρι και την πράσινη ζώνη της φωτογραφίας θα επιλέγαμε την πράσινη για να ζήσουμε. Πόσα όμως είμαστε διατεθειμένοι να χάσουμε από τον τρόπο ζωής στην πόλη για να δώσουμε χώρο ξανά στη φύση να ανακάμψει;

Μια σειρά από τέτοια ζητήματα και προβληματισμούς  περιλαμβάνονται στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Πανδημία: να το δούμε ως ευκαιρία», τα οποία αποτελούν κάποιες από τις πολλαπλές προσεγγίσεις ενός σύνθετου και παγκόσμιου προβλήματος όπως οι πανδημίες.